Cerkiew cmentarna Świętych Cyryla i Metodego w Białowieży

Cerkiew pod wezwaniem Świętych Cyryla i Metodego

na cmentarzu w Białowieży.

Zarówno kaplica, jak i cmentarz są zaznaczone na mapie z 1784 roku, wykreślonej przez Michała Połchowskiego. Znajdują się na północny wschód od dworu. Z dworu do kaplicy prowadziła aleja obsadzona drzewami. Pierwszy opis kaplicy znajdujemy w „Inwentarzu Puszcz JKM-ci Dóbr Stołowych Ekonomij Brzesckiey” z 1780 roku”. Podaje on, że kaplica została zbudowana z bali pokrytych deskami. Podłoga i sufit także były obite deskami. Ołtarz wykonany był z desek heblowanych. Kaplica posiadała ogrodzenie wykonane z żerdzi. Dla ówczesnych mieszkańców była niedostępna. Wynika to chociażby z aktu funduszu [z 1797 r.] cerkwi unickiej, wzniesionej w Białowieży cztery lata wcześniej. Również w późniejszych latach kaplica nie przeszła na własność białowieskiej parafii, utworzonej w 1801 roku. W znanych nam aktach wizyt z 1818 i 1819 roku podaje się wręcz, że parafia kaplicy nie posiada. Być może kaplica znajdująca się na cmentarzu w tym czasie już nie istniała?

W 1873 roku ze środków zebranych przez parafian wybudowano nową kaplicę na cmentarzu, na planie prostokąta. Drewniana, o konstrukcji zrębowej, orientowana, oszalowana. Od frontu kruchta. Prezbiterium mniejsze od nawy, zamknięte trójbocznie, z zakrystią od strony południowej. Dachy cerkwi blaszane. Nad nawą czterospadowy dach namiotowy, zwieńczony metalową wieżyczką z baniastym hełmem., już prawosławną. Także drewnianą. W tym samym roku zakupiono do niej ikony na sumę 201 rubli. W 1912 roku cerkiewka ta została okradziona z krzyża, ewangelii, krzyża na podstawce oraz składanej ikony miedzianej.

Po zbombardowaniu 1 września 1939 roku cerkwi parafialnej, do świątyni cmentarnej przeniesiono odprawianie wszystkich nabożeństw. Stan ten trwał do połowy października 1943 roku. W tym czasie do cerkwi cmentarnej dobudowano przedsionek (tzw. pritwor).

Po wojnie cerkiew cmentarna była kilkakrotnie remontowana. Ostatni remont przeprowadzony został w latach 2018 – 2019 wykonanemu dzięki projektowi „Wschodniosłowiańskie dziedzictwo kulturowe – konserwacja, renowacja, digitalizacja zabytkowych cerkwi” którego głównym wykonawcą była firma Vera Artis.

Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 19 października 1977 pod nr A–551.